ASSALAM ALAYKUM........
Ndugu zangu katika imani leo tunajikumbusha tena na kupeana mawaidha ya adabu na tabia njema,ni imani yangu utafuatilia na kuzingatia,ukiwa na maoni tunaomba uyaandike hapo chini,karibu sana......NI mawaidha tunayoayapata kutoka katika blog mbalimbali za kiislamu ili nasi tupitie na kujua yaliyomo katika mawaidha hayo,yametolewa na..........
Muhammad Faraj Salem Al Saiy
Utangulizi
Mwenyezi Mungu ametufunza adabu za
namna nyingi ili ziwe pambo letu Waislam zikitupamba
katika matendo yetu, maneno yetu, na pia zikitupamba ndani ya nafsi zetu.
Mapambo ya ndani ya nafsi ni Tabia njema. Na Adabu, ni yale
maneno na matendo mema yanayozidhihirisha.
Neno Adabu, asili yake linatokana na neno ‘Maaduba’, na maana yake ni kualikwa chakula
au kuitwa. Na neno ‘Adabu’, limetoholewa kutoka katika neno hilo ‘Maaduba’,
kwa sababu watu ‘Wanaitwa’ katika kuzifuata tabia njema na katika kuwa na
khuluka njema.
Khuluka njema ni
msingi madhubuti wa Umma. Ni kuendelea kwa Umma. Ni tumaini la Umma. Ni uhai wa
Umma.
Umma ukirudishwa nyuma kwa sababu zozote zile za kilimwengu kisha ukapoteza tabia
zake njema na khuluqa zake, si rahisi tena kunyanyuka. Lakini Umma hata ukirudi
nyuma namna gani, ikiwa bado umeshikamana na khuluqa
njema, basi tumaini la kunyanyuka tena linabaki. Na hii ni
kwa sababu Umma wowote ukiacha tabia zake njema na kujifanya kama
karagosi kwa kuonyesha kila fani ya kuiga, na jeuri na utovu wa adabu, basi
tamaa ya kunyanyuka tena inapotea.
Mshairi alisema:
“Hakika ya umma wowote ule ukitaka kubaki, basi lazima wawe na
tabia njema. Tabia njema zao zikitoweka, basi na wao watatoweka.”
Umma wa
Kiislamu ni Umma uliolelewa kwa Adabu na Tabia njema tokea Mtume wetu Muhammad
(Swalla Llahu alayhi wa sallam) alipoanza kuwalingania watu katika dini hii
tukufu.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alikuwa akisema:
بُعِثْتُ لأتمِّمَ مَكَارِمَ الأَخْلاَقِ
“Kwa hakika nimeletwa kuja kukamilisha (kufundisha) tabia
njema”.
Huyu ni Mtume
wetu mtukufu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ambaye Mola wake alimsifia na
kumwambia:
وإنك لعلى خلق عظيم
“Na bila shaka una tabia
njema kabisa”
Al Qalam – 4
Muislamu anatakiwa awe mwenye adabu na mwenye heshima akiwaheshimu wakubwa wake na wadodo wake.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
<ليس منا من لم يرحم صغيرنا، ويعرف شرف كبيرنا>
Hayupo pamoja nasi asiyewahurumia wadogo wetu na
asiyeijuwa heshima ya wakubwa wetu.
Attirmidhy na Abu Daud
Na katika riwaya nyingine, Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema
kumuambia Ummu Salamah (Radhiya Llahu anha):
يا أم سلمة ذهب حسن الخلق
بخير الدنيا والآخرة
Ewe Ummu Salamah, Tabia njema imechukuwa kheri zote za dunia na akhera.
Attabarani
Muislamu asiyekuwa na
adabu anaudhuru Uislamu badala ya kuupa nguvu. Mamilioni ya watu waliingia
katika dini hii tukufu kwa kuvutiwa na Adabu na Tabia
njema za Masahaba (Radhiya Llahu anhum) waliozifungua nchi zao hizo, pamoja na
kuvutiwa na Adabu na Tabia njema za wale waliokuja baada yao.
Mataifa makubwa kama
vile Indonesia
kwa mfano, mamilioni ya watu wake waliingia katika dini hii kutokana na tabia
njema za wafanya biashara wa Kiislam waliokwenda huko. Walikuwa
wakiuona uaminifu wao, ukweli wao, ucha Mungu wao. Ilikuwa mara tu
unapofika wakati wa Swala, walikuwa wakiwaona namna
gani wafanya biashara hao wakiacha kazi zao na kuelekea mwahali maalum kwa
ajili ya kufanya Ibada zao.
Imam Malik anasema:
“Umma
huu hauwezi kutengenea isipokuwa kwa kufuata mwenendo wa wenzao
waliowatangulia”.
Kuwatii wazee wawili
Kuwatii wazee wawili ni
miongoni mwa Adabu zilizotiliwa mkazo sana
na kusisitizwa katika Qurani na katika mafundisho ya Mtume wa Mwenyezi Mungu
(Swalla Llahu alayhi wa sallam).
Mwenyezi Mungu ametuamrisha tuwatii na kuwafanyia wema wazee wetu, na akazifanya haki za wazee -
baba na mama - kuwa katika daraja la pili baada ya haki Zake
Subhaanahu wa Taala. Mwenyezi Mungu amewajaalia wazee kuwa ni
sababu ya kuwepo kwetu hapa duniani, na kwa ajili hiyo wakapata tabu sana juu yetu.
Hasa Mama, aliyembeba mwanawe tumboni
miezi tisa, akamzaa, kisha akahangaika naye na
kutaabika naye, tabu juu ya tabu. Tabu ya kubeba, tabu ya kuzaa, tabu ya kulea,
kunyonyesha pamoja na kukesha na kuhangaika naye kila
mtoto anapolia au kuugua.
Kwa ajili hiyo Mwenyezi Mungu
Ametuamrisha kuwakirimu wazee wetu wawili hao, kuwatumikia kuwainamishia bawa
la unyenyekevu, pamoja na kuwaombea dua ili Mwenyezi
Mungu awarehemu kama walivyotulea huku
wakiturehemu tulipokuwa watoto.
Mwenyezi Mungu Anasema:
وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ
وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ
كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا
قَوْلاً كَرِيمًا 23 وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل
رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا 24
“Na Mola wako Mlezi ameamrisha kuwa;
Msimuabudu yeyote ila Yeye tu, na wazazi wawili
muwatendee wema. Mmoja wao akifikia uzee, naye yuko kwako, au wote wawili, basi
usimwambie hata: Ah! Wala usiwakemee. Na sema nao kwa msemo wa hishima.
Na uwainamishie bawa la
unyenyekevu kwa kuwaonea huruma. Na useme: Mola
wanguMlezi! Warehemu kama walivyo nilea utotoni.”
Al israa- Bani Israil 23-24
Na Anasema:
وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ
حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ
لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ
“Na tumemuusia mtu kwa
wazazi wake wawili. Mama yake ameichukua mimba yake kwa
udhaifu juu ya udhaifu, na kumwachisha ziwa baada ya miaka miwili. (Tumemuusia):Nishukuru Mimi na wazazi wako. Na kwangu
Mimi ndiyo marudio.”
Luqman 14
Mafundisho ya Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) yanakubaliana na mafundisho ya
Qurani.
Alipoulizwa juu ya matendo anayoyapenda
zaidi Mwenyezi Mungu kupita yote, Mtume wa Mwenyezi
Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alisema:
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alisema:
"الصلاة على وقتها ثم بر الوالدين ثم
الجهاد في سبيل اللّه"
"Swala ndani ya wakati wake, kisha kuwafanyia wema
wazee wawili kisha jihadi katika njia ya Mwenyezi Mungu."
Fathi l Bari (Sharhi ya Sahihul Bukhari)
Aliiweka amali hii ya kuwafanyia wema
wazee wawili kuwa ni ya pili ikiitangulia hata Jihadi
katika njia ya Mwenyezi Mungu.
Na alipokuwa akizitaja amali ovu,
akaitaja amali ya kuwaasi wazee wawili kuwa ni ya pili
baada kumshirikisha Mwenyezi Mungu. Akasema:
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم:
(ألا أنبئكم بأكبر الكبائر). قلنا: بلى يا رسول الله، قال: (الإشراك بالله، وعقوق
الوالدين - وكان متكئاً فجلس فقال - ألا وقول الزور، وشهادة الزور، ألا وقول
الزور، وشهادة الزور). فما زال يقولها، حتى قلت: لا يسكت.
Amesema Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam):
“Nikuambieni
ni amali zipi zilizo ovu kupita zote?”
Tukasema:
“Tuambie ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu”
Akasema:
“Kumshirikisha
Mwenyezi Mungu na kuwaasi wazee wawili,”
Alikuwa ameegemea,
akakaa vizuri, kisha akasema:
“Na kusema uongo, na
kutoa ushahidi wa uongo…”
Akawa anayakariri
maneno hayo mpaka tukasema (nyoyoni);
“Yareti angenyamaza”
Bukhari na
Muslim
Pakitokea mgongano baina ya haki ya
Mwenyezi Mungu na haki ya wazee, kwa mfano mzee awe ni mshirikina akimuamrisha
mwanawe naye awe kama yeye katika ushirikina huo, au katika kumuasi Mwenyezi
Mungu kwa jambo lolote lile, basi hapo haijuzu kumtii mzee, kwa sababu haki ya
Mwenyezi Mungu ni kubwa zaidi na tukufu zaidi. Lakini wakati huo huo kuasi au
kumshirikisha Mwenyezi Mungu kwao, kusikuzuwie kuwatendea mema na kusikufanye ukawa unawapiga pande.
Mwenyezi Mungu anasema:
وَإِن جَاهَدَاكَ عَلى أَن تُشْرِكَ بِي مَا
لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا
مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِيلَ مَنْ أَنَابَ إِلَيَّ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ
فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ
“Na
pindi wakikushikilia kunishirikisha na ambayo huna ilimu nayo, basi usiwat'ii. Lakini kaa nao kwa wema duniani, nawe
ishike njia ya anayeelekea kwangu. Kisha marejeo yenu ni
kwangu Mimi, na Mimi nitakuambieni mliyokuwa mkiyatenda.”
Luqman -15
Ndugu wa
Nasaba ni wale ulohusiana nao, jamaa zako, ikiwa ni katika wanaoweza kukurithi
au wasioweza, unaoweza kuoana nao au usioweza, lakini upo uhusiano wa nasaba
baina yenu.
Mwenyezi Mungu Ametutahadharisha juu ya
hatari ya kuwapiga pande ndugu wa Nasaba Akasema:
أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ
الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ
مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ
بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا
“Enyi
watu! Mcheni Mola wenu Mlezi
aliyekuumbeni kutokana na nafsi moja, na akamuumba
mkewe kutoka nafsi ile ile. Na akaeneza kutokana na
wawili hao wanaume na wanawake wengi. Na tahadharini na
Mwenyezi Mungu ambaye kwaye mnaombana, na jamaa zenu. Hakika
Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuwaangalieni.”
Annisaa - 1
Hapa Mwenyezi Mungu anatutahadharisha
tusije tukamuasi, na pia anatutahadharisha juu ya
Jamaa zetu, tusije tukawapiga pande na kuachana nao.
Mwenyezi Mungu pia ametutaka
tushikamane na kuendeana nao.
Mwenyezi Mungu anasema:
وَإِذْ
أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ
وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ
وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ ثُمَّ
تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنكُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ
“Na tulipofunga agano na
Wana wa Israili: Hamtamuabudu yeyote ila Mwenyezi Mungu; na muwafanyie wema
wazazi na jamaa na mayatima na masikini, na semeni na watu kwa wema,na shikeni
Swala, na toeni Zaka. Kisha mkageuka isipo kuwa wachache tu katika nyinyi; na nyinyi (pia) mnapuuza.”
Al Baqarah - 83
Na Akasema:
وَأُوْلُواْ
الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ
“Na ndugu wa nasaba
wanastahikiana wenyewe kwa wenyewe”
Al Anfal – 75
Na Akasema:
فَآتِ ذَا
الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ
يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
“Basi
mpe jamaa haki yake na masikini na msafiri (aliyeharibikiwa). Hayo ni bora kwa wale wanaotaka radhi
ya Mwenyezi Mungu; na hao ndio watakaofuzu”.
Ar Rum – 38
(Neno ‘Rahim’ maana yake ni ‘undugu wa nasaba’)
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla
Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Mwenyezi Mungu amelitoa
(au amelitohoa) jina la ‘Rahim’ kutoka katika jina lake ‘Al
Rahiym’, kisha akasema:
“Atakayekuunga
nitamuunga na atakayekukata nitamkata”.
Na hii inamaanisha kuwa Mwenyezi Mungu
atamkata (kwa kutomrehemu) yule atakayeukata uhusiano
na jamaa zake, na atawaunga (kwa kuwarehemu) wale watakaouendeleza uhusiano
huo.
Mtu anaweza kuona kuwa; katika kutembeleana
kwa ajili ya kuunganisha uhusiano na ndugu wa nasaba
pesa nyingi zinatumika na wakati mwingi unapotea. Lakini Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam)
ametufundisha kinyume na hivyo.
Katika hadithi ilisiyomuliwa na Anas bin Malik (Radhiya Llahu anhu), Mtume wa Mwenyezi
Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Anayependa
atandaziwe riziki (aongezewe riziki yake), basi aendeleze uhusiano wake na ndugu zake wa nasaba (jamaa zake alohusiana nao)”.
Bukhari
Na katika Hadith al
Qudusiy, Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi
wa sallam) amesema:
“Mwenyezi
Mungu ameiambia Rahim; ‘Je utaridhika iwapo nitamuunga atakayekuunga na
nitamkata atakayekukata?”
Rahim ikasema:
“Ndiyo”
Mwenyezi Mungu
Akasema:
“Basi hiyo ni haki
yako”
Bukhari
Kuuendeleza uhusiano huu kunakuwa kwa
kupendana, kunasihiana, kufanyiana wema na uadilifu, kurudishiana haki
zilizopotea, kuwasaidia wale wenye shida kati yao, kujua hali zao, kusameheana
katika makosa yanayotokea baina yao mara kwa mara, kuombeana dua, na kwa ujumla
kujaribu kuwafanyia kila la kheri na kuwaepusha na kila shari kwa uwezo wote.
Iwapo katika ndugu, yupo au wapo
wasiopenda kurudisha uhusiano na ndugu kwa sababu ndugu yake au jamaa yake huyo
anapindukia mipaka katika kumuasi Mwenyezi Mungu, na baada ya kujaribu kila
njia katika kunasihi kwa kutumia njia mbali mbali za hekima kujaribu kumweka
sawa ndugu huyo bila mafanikio, basi hapana ubaya kuepukana na mtu au watu wa
aina hiyo, wakati huo huo tukiendelea kuwaombea dua, huenda Mwenyezi Mungu
akawahidi na kuwaongoza katika haki.
Mwenyezi
Mungu anasema:
وَاعْبُدُواْ اللّهَ
وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى
وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ
وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ
اللّهَ لاَ يُحِبُّ مَن كَانَ مُخْتَالاً فَخُورًا
“Muabuduni Mwenyezi Mungu wala msimshirikishe na chochote. Na wafanyieni wema wazazi wawili
na jamaa na mayatima na masikini na jirani wa karibu na jirani wa mbali, na
rafiki wa ubavuni na mpita njia, na walio milikiwa na mikono yenu ya kulia. Hakika Mwenyezi Mungu hawapendi wenye kiburi wanao jifakhiri”.
Annisaa
– 36
Na
katika hadithi iliyotolewa na Bukhari, Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Jibril alikuwa akiendelea kuniusia juu ya Jirani, hata
nilidhania atapewa haki ya kunirithi”
Kumfanyia
wema jirani, ni kwa kutokumuudhi au kumkera.
Mtume
wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam)
amesema:
“Wallahi si Muislam Wallahi si Muislam”,
Wakamuuliza:
“Nani huyo ewe Mtume wa Mwenyezi
Mungu?”
Akasema:
“Ambaye jirani yake haiepuki shari yake”
Katika
wema pia, ni kumfanyia jirani ihsani kiasi cha uwezo
wako kwa kumsaidia pale anapohitajia msaada wao, kwa kumjulia hali yake,
kumpelekea zawadi, yote hayo kiasi cha uwezo.
Mwenyezi Mungu anasema:
يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا
أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى
وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ
بِهِ عَلِيمٌ
“Wanakuuliza
watoe nini? Sema: Kheri mnayo itoa ni kwa ajili ya wazazi na jamaa na mayatima na masikini na
wasafiri. Na kheri yoyote mnayo ifanya Mwenyezi Mungu
anaijua”.
Al Baqarah - 215
Na akasema:
وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُوْلُواْ
الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينُ فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ وَقُولُواْ
لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا
“Na wakati wa kugawanya wakihudhuria jamaa na mayatima na masikini,
wapeni katika hayo mali
ya urithi, na semeni nao maneno mema”.
An
Nisaa - 8
Na akasema:
فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ
وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ
وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
“Basi
mpe jamaa haki yake, na masikini, na msafiri. Hayo ni kheri kwa watakao radhi ya
Mwenyezi Mungu. Na hao ndio wenye kufanikiwa”.
Ar Rum - 38
Na katika hadithi, Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Mwenye
kujishughulisha kuwasaidia Vizuka na Masikini ni mfano
wa anayepigana Jihadi katika njia ya Mwenyezi Mungu, au mfano wa mwenye kufunga
nyakati za mchana na kuswali nyakati za usiku”.
Bukhari
Na katika hadithi nyingine Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Mimi
na mwenye kumlea yatima tutakuwa (pamoja) Peponi kama
hivi.” Akaashiria kwa kidole cha shahada na
cha kati.
Bukhari
Mwenyezi kiburi
hupata maradhi mengi yakiwemo kudharau, kusengenya nk. Na
hii ni kwa sababu mtu wa aina hii siku zote hujiona kuwa yeye amekamilika, na
kwa ajili hiyo huanza kuwatia wenzake kila aina ya ila, wakati ukweli wa mambo
ni kwamba yeye ndiye mwenye ila, na kwa ajili hiyo utamuona anajaribu kutafuta
ila za wenzake pamoja na makosa yao na kuwaonyesha watu makosa hayo, ili
ajionyeshe kuwa yeye amekamilika.
Mtu wa aina
hii hupenda kuwadharau wenzake na kuwacheka pale wanapokosea.
Haya yote
yameharimishwa. Na Mwenyezi Mungu ametujulisha kuwa mwenye
kudharauliwa huenda akawa ni bora kuliko mwenye
kudharau, na ujinga wa mwisho ni mtu kumdharau yule aliye bora kuliko yeye.
Mwenyezi Mungu Anasema:
يَا أَيُّهَا
الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا
مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ
“Enyi
mlio amini! Wanaume
wasiwadharau wanaume wenzao, wala wanawake wasiwadharau wanawake wenzao.
Huenda hao wakawa bora kuliko wao.”
Al Hujurat - 11
Na katika jambo baya la dharau ni kule kuwavunjia watu heshima na kuwaita kwa majina
ya kejeli.
Mwenyezi Mungu Anasema:
وَلا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلا
تَنَابَزُوا بِالاَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الايمَانِ وَمَن
لَّمْ يَتُبْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ
“Wala msivunjiane
hishima, wala msiitane kwa majina ya kejeli. Ni uovu kutumia jina baya baada ya kwisha amini. Na wasio tubu, hao ndio wenye kudhulumu”.
Al Hujurat - 11
Kuwasengenya
watu, na maana yake ni kutafuta makosa yao na upungufu wao, na
kuyazungumza kwa wengine.
Waislamu wanatakiwa wawe wenye
kupendana mfano wa mwili mmoja, kila mmoja amsitiri
mwenzake na sio kumfedhehesha.
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
وَلا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا
“Wala msisengenyane nyinyi kwa nyinyi."
Al Hujurat - 12
Kwa hivyo Muislam anapomsengenya
Muislam mwenzake au kumwita kwa jina ovu, anakuwa kama amejifanyia mwenyewe, na
hii ni kwa sababu Muislam ni ndugu wa Muislam na Umma wa Kiislam ni Umma mmoja.
Katika mambo aliyoharamisha Mwenyezi
Mungu, ni kujiamulia mambo kwa dhana tupu, kwa sababu
dhana inaharibu uhusiano baina ya watu na kuwafanya watoe uamuzi kinyume na
haki.
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا
كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ
“Enyi mlio amini!
Jiepusheni na dhana nyingi, kwani baadhi ya dhana ni
dhambi”.
Al Hujurat - 12
Mwenyezi Mungu ametukataza pia
kupelelezana kutaka kujua siri za watu au kuona na
kusikia yale ambayo wenyewe hawapendi wengine wayasikie.
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
وَلا تَجَسَّسُوا
“Wala msipelelezane”.
Al Hujurat - 12
Katika kulifasiri neno ‘Kusengeya’
(Ghiyba), Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi
wa sallam) aliwauliza Masahaba (Radhiya Llahu anhu):
"Mnajua nini maana
ya kusengenya (Ghiyba)? "
Wakasema:
"MwenyeziMungu na Mtume wake wanajua zaidi".
Akasema:
"(Kusengenya) ni kuzungumza juu ya nduguyo
(Muislam, akiwa hayupo) yale anayoyachukia".
Akaulizwa: "Je! ikiwa (ila) ninayoizungumzia anayo kweli?"
Akasema: "Ikiwa
anayo kweli, basi huko ndiko kusengenya, na ikiwa si kweli, basi hayo ni
madhambi makubwa zaidi (kwa kumsingizia uongo)”.
Muslim
Mwenyezi Mungu ametuwekea sheria na mafundisho mbali mbali katika mwenendo wetu na adabu
zetu, na Muislam anatakiwa ayafuate. Miongoni mwa mafundisho hayo ni;
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Mwenye kumuamini
Mwenyezi Mungu na Siku ya Kiama, amkirimu mgeni wake.”
Bukhari na
Muslim
Katika mafundisho ya kiislamu ni kuomba ruhusa kabla ya kuingia majumbani mwa watu.
Mwenyezi Mungu anasema:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا
تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا
عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
“Enyi
mlio amini! Msiingie nyumba zisio nyumba
zenu mpaka mwombe ruhusa, na mwatolee salamu wenyewe. Hayo ni bora kwenu mpate kukumbuka”.
An
Nur – 27
Mwenyezi Mungu anasema:
وَإِذَا حُيِّيْتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّواْ
بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ
حَسِيبًا
“Na
mnapo amkiwa kwa maamkio yoyote, basi nanyi itikieni kwa yaliyo bora kuliko
hayo, au rejesheni hayo hayo. Hakika Mwenyezi Mungu ni Mwenye kuhisabu kila kitu”.
An Nisaa - 86
Na Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Haki ya Muislamu kwa mwenzake ni mambo matano;
1. Kumtolea salaam,
2. Kumtembelea anapoumwa,
3. Kuhudhuria mazishi yake,
4. Kuitikia wito anapokualika, na
5. Kumwombea ndua anapokwenda chafya.
Bukhari na
Muslim
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) pia ametufundisha namna ya kutoa
salam, akasema:
“Aliyepanda
(gari, mnyama nk.) anamsalimia
anayekwenda kwa miguu, (na) anayekwenda anamsalimia aliyekaa, watoto
wawasalimie wakubwa na wachache wawasalimie wengi”.
Bukhari
Na akasema:
“Umtolee salamu unayemjua
na usiyemjua”
Bukhari
Katika dini yetu tumefundishwa kusema;
‘Bismillahi’ kabla ya kula, na kumshukuru Mwenyezi
Mungu kwa kusema; ‘Alhamdulillah’ baada ya kula, na pia tumefundishwa kula kwa
mkono wa kulia.
Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu
alayhi wa sallam) alipomuona mtoto mdogo akila chakula ndani ya sinia , mara anakula kilicho chini yake na mara anakula
kilicho mbali, akamwambia:
“Ewe
kijana! Sema Bismillah, kula kwa mkono
wa kulia na kula kilicho karibu yako’
Bukhari na
Muslim
Tumefundishwa pia kuwa mtu anapokwenda
chafya aseme: ‘Alhamdulillah’, na yule atakayemsikia
(akisema Alhamdulillah) amwambie; ‘Yarhamuka Llah’, (Mwenyezi Mungu akurehemu).
Kisha yule aliyepiga chafya anamjibu mwenzake kwa kumwambia; “Yahdiykumu Llahu
wa yuslih baalakum”.(Mwenyezi Mungu akuhidi na
astawishe hali yako).
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
"إذَا عَطَسَ أحَدُكُمْ فَلْيَقُل:
الحَمْدُ لِلَّهِ، وَلْيَقُلْ لَهُ أخُوهُ أوْ صَاحبُهُ: يَرْحَمُكَ اللَّهُ،
فإذَا قالَ لَهُ: يَرْحَمُكَ اللَّهُ، فَلْيَقُلْ: يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ
بالَكُمْ"
“Mmoja wenu akienda
chafya aseme: ’Alhamdulillah’ na amjibu ndugu yake na rafiki yake (kwa kumwambia;) ‘Yarhamuka Llah’, na
akimwambia; ‘Yarhamuka Llah’ amjibu kwa kumwambia: ‘Yahdiykumu Llahu wa yuslih
baalakum”.
Bukhari
Katika mafundisho ya Kiislam pia
tumekatazwa kunon’gona watu wawili ikiwa yupo wa tatu
pamoja nao.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Mnapokuwa
watatu, wawili wasinon’gone wakamuacha wa tatu wao, mpaka mchanganyike na watu
(muwe wengi) kwa sababu (kutenda) hivyo, kutamhuzunisha (wa tatu wenu)”.
Bukhari na
Muslim
Dini yetu imetuamrisha na kupendekeza kuwazuru wagonjwa.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Muislam
anapomzuru ndugu yake Muislam, anakuwa ndani ya bustani za Peponi mpaka
atakaporudi.”
Muslim
Ni vizuri pia mtu anapomtembelea
mgonjwa na kabla ya kuondoka, asimame kuliani pake
kisha aombe dua ifuatayo mara saba:
أسألُ اللَّهَ العَظِيمَ رَبّ
العَرْشِ العَظِيمِ أنْ يَشْفِيكَ
“Namuomba Mola mtukufu
Mola wa Arshi tukufu, akuafu”
Attirmidhy
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametukataza kula au kunywa
tukiwa tumesimama wima.
Amesema Anas (Radhiya Llahu anhu):
“Mtume
wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametukataza mtu kunywa akiwa
amesima wima”. Anasema Qatada: ‘Tukamuuliza
Anas; ‘Na kula je?’ Akasema; “Vibaya zaidi.”
Akimaanisha
‘kula wima’.
Muslim
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ameharamisha mwanamume kuvaa
dhahabu na vitambaa vya hariri.
Katika hadithi nyingi zilizomo katika
Bukhari na Muslim na vitabu vingine sahihi kutoka kwa
Masahaba mbali mbali (Radhiya Llahu anhum) wamesema:
“Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametukataza kuvaa dhahabu na
hariri, na (ametukataza pia) kunywa ndani ya vyombo vya dhahabu na vya fedha,
na akasema: “Vyombo hivi ni vyao hapa duniani na vyenu huko akhera”
Bukhari na
Muslim
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) pia ametufundisha namna ya
kuwalea watoto, kuwahurumia na kuwabusu.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alikuwa akiwabusu Al Hassan na
Al Hussein (Radhiya Llahu anhum), na alimkataza yule aliyesema kuwa ana watoto
kumi na hajapata kumbusu yeyote kati yao
hata siku moja. Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu
alayhi wa sallam) alimwambia:
“Asiyekuwa
na huruma, hatohurumiwa.”
Bukhari
Rehma ya Muislam si kwa
ajili kwa wanadamu peke yao,
bali tumeamrishwa kuwahurumia hata wanyama.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alitujulisha juu ya yule
aliyekuwa na kiu, na baada ya kunywa maji kisimani akamuona mbwa akihangaika
mbele ya kisima, akajisemea moyoni mwake:
“Bila
shaka mbwa huyu ana kiu kikubwa”. Akachota
maji kisimani na kumnywesha. Mwenyezi
Mungu akamghufiria madhambi yake yote.
Masahaba (Radhiya Llahu
anhu) waliposikia hayo wakamuuliza:
“Ewe
Mtume wa Mwenyezi Mungu, hata katika wanyama tunapata thawabu?”
Akasema:
“Katika
kila kiumbe kilicho hai mnapata thawabu (mkikifanyia wema na kukihurumia).
Bukhari
Upole
Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametufundisha kuwa wapole na wavumilivu katika kutatua matatizo yetu. Alimfundisha Bibi Aisha (Radhiya Llahu anhu) hayo pale Bibi Aisha alipowatukana Mayahudi na kuwalani. Akamwambia:
Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametufundisha kuwa wapole na wavumilivu katika kutatua matatizo yetu. Alimfundisha Bibi Aisha (Radhiya Llahu anhu) hayo pale Bibi Aisha alipowatukana Mayahudi na kuwalani. Akamwambia:
“Taratibu ewe Aisha,
Mwenyezi Mungu anapenda upole katika kila kitu”
Bukhari
Kisa chenyewe kilikuwa hivi:
Liliingia kundi la
Mayahudi kwa Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu
alayhi wa sallam) na badala ya kumtolea salaam kwa kumuambia "ASSALAAM
alaykum, wakamuambia:
“ASSAAM aleikum”, na maana yake NI; “Mauti yawe juu yenu.”
Walisema hivyo wakidhania
kuwa Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa
sallam) hatotambua. Lakini Mtume wa Mwenyezi Mungu
(Swalla Llahu alayhi wa sallam) akawajibu:
“Wa
alaikum”. Bila ya kuongeza neno lolote, na maana yake; “Na juu yenu pia”.
Bibi Aisha (Radhiya Llahu
anha) aliyekuwa amekaa pamoja na Mtume wa Mwenyezi
Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) wakati ule akawajibu kwa ghadhabu:
‘Alaykumu assaam wa Llaana’
“Mauti yawe juu yenu
pamoja na laana”
Ndipo Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam)
alipomwambia:
“Taratibu
ewe Aisha, Mwenyezi Mungu anapenda upole katika kila kitu.”
Anasema Bibi Aisha
(Radhiya Llahu anha):
“Nikamwambia:
"Hukuwasikia walivyosema?”
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) akanijibu:
“Nimesikia, ndio maana
nikawajibu ‘Wa aleikum”
Na maana yake “Na juu
yenu”
Mwenyezi Mungu ametuamrisha tusaidiane
wenyewe kwa wenyewe kwa wema na kwa uchaMungu,
akasema:
وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى
وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ
“Na
saidianeni katika wema na uchamungu. Wala msisaidiane katika dhambi na uadui”.
Al Maidah – 2
Na Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla
Llahu alayhi wa sallam) amefananisha kushikamana kwa Waislam kuwa sawa na
kushikamana kwa mwili mmoja, na akafananisha kushikamana huko kuwa ni sawa na
kushikamana kwa majengo.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Waislam
katika kuhurumiana kwao na kupendana kwao na kupendeleana kwao ni mfano wa
mwili mmoja, kinaposikitika kiungo (chochote kwa kuumwa), basi mwili wote
unashirikiana katika kukesha na kupata homa”.
Bukhari na
Muslim
Na katika hadithi nyingine amesema:
“Waislam
ni mfano wa majengo, yameshikamana na kuzuwiana yenyewe kwa yenyewe
(yasianguke)”.
Bukhari
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametuhadharisha juu ya tabia
mbaya sana ya 'Namiyma',
nayo ni mtu kuchukua maneno ya huku na kuyapeleka kule kwa nia ya kufitinisha.
Siku moja Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alipopita karibu na kaburi,
aliwajulisha Masahaba (Radhiya Llahu anhum) kuwa mwenye kaburi lile
anaadhibishwa kwa sababu alikuwa akiishi baina ya wenzake akiwa na tabia hiyo
ovu.
Uislam unatufundisha pia ubora wa kusaidia watu na kukidhi haja zao.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Anayejishughulisha
na kuwasaidia ndugu zake, na Mwenyezi Mungu atamsaidia. Na atakayemuondolea Muislam mwenzake dhiki
yake, basi Mwenyezi Mungu atamuondolea dhiki katika dhiki zake za Siku ya
Kiama. Na atakayemsitiri Muislam na Mwenyezi
Mungu atamsitiri Siku ya Kiama”.
Muslim
Tabia, ni ule
mwenendo alio nao mwanadamu ndani ya nafsi yake. Mwenendo ambao si rahisi mtu
kuweza kuubadilisha, kwa sababu chimbuko lake ni
ndani ya nafsi yake, na hatimaye unageuka mwenendo huo kuwa ni sehemu ya dhati
yake asiyoweza kuachana nayo.
Baadhi ya maulama wa
elimu ya nafsi wanasema kuwa Tabia ya mtu ni mfano wa picha yake ikikuelezea ni
nani yeye, na anaweza kujulikana mtu undani wake kutokana na tabia zake.
Bila shaka tabia ziko ovu na ziko njema.
Katika lugha ya kiarabu neno ‘Khalqu’
maana yake “Umbile” na neno “Khuluqu” maana yake
“Tabia”. La mwanzo kwa kutumia ‘a’ ‘Khalqu’ na
linatujulisha juu ya umbile la nje la kiumbe. Ama la pili kwa
herufi ‘u’ ‘Khuluqu’ linatujulisha juu ya umbile la ndani la kiumbe.
Kwa hivyo neno ‘Khalqu’ (Umbile),
linamaanisha sura inayo onekana ya kiumbe na neno
‘Khuluqu’ ambalo kwa kiswahili tunaita ‘Khuluka’ na maana yake ni tabia,
linatujulisha juu ya zile tabia ambazo si kitu cha kuonekana kwa jicho, bali
zimo ndani ya nafsi yake mwanadamu.
Kama
tulivyoandika hapo mwanzo kuwa Tabia ziko aina mbili; Njema na Ovu.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alimuambia Ash'aj Abdul Qais
(Radhiya Llahu anhu):
“Una
mambo mawili ambayo Mwenyezi Mungu anayapenda; Upole na Kutokuwa na pupa”.
Ahmed – Annasai – na Bukhari katika Adabul mufrad (Fathu l Bari)
Miongoni mwa tabia njema, ni Kusema kweli, Uaminifu, Ukarimu, Kutimiza Ahadi, Ushujaa
na Subira. Bila shaka mwenye tabia hizi anastahiki kukirimiwa na kupewa kila sifa anayostahiki.
Miongoni mwa Tabia ovu ni; Kusema Uwongo, Khiana, Uwoga, na Kusengenya.
Mwenye tabia hizi,
bila shaka anastahiki kila lawama.
Mwenyezi Mungu ametuwekea sheria
inayowaita (inayowalingania) watu katika Tabia njema na
kuwakataza Tabia ovu, ili nafsi zipate kutahirika na kutakasika na ili watu
waweze kuishi vizuri baina yao.
Kwa ajili hii, utaona kuwa mafundisho
mengi ya dini yamezungumzia maudhui haya na hayakuacha
kumpa sifa anazostahiki kila mwenye tabia njema. Inatosha kauli yake Suhanahu wa Taala alipomsifia Mtume wake kwa kumwambia:
وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ
“Na bila shaka una tabia njema kabisa”.
Suratul Qalam - 4
Mwenyezi Mungu akatutaka pia
tuzikimbilie Rehema Zake na Pepo Yake
aliyowatayarishia wacha Mungu katika waja wake wenye sifa hiyo ya Tabia njema.
Mwenyezi Mungu ِِAnasema:
وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن
رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ
لِلْمُتَّقِينَ. الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء
وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ
الْمُحْسِنِينَ
“Na yakimbilieni maghfira
ya Mola wenu Mlezi, na Pepo ambayo upana wake tu ni
sawa na upana wa mbingu na ardhi, iliyo wekwa tayari kwa wachamungu.
Ambao hutoa wanapo kuwa na wasaa na wanapo kuwa na dhiki, na wanajizuia
ghadhabu, na wasamehevu kwa watu; na Mwenyezi Mungu huwapenda wafanyao
wema.”
Aal Imran – 133-134
Na katika aya ifuatayo, Mwenyezi
amewasifia wenye kutimiza ahadi, wavumilivu wakati wa
shida, wakati wa madhara na wakati wa vita, kuwa ni watu wenye Tabia njema.
Mwenyezi Mungu Anasema:
لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ
قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ
وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى
الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ
السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى
الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي
الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا
“Sio wema kuwa mnaelekeza
nyuso zenu upande wa Mashariki na Magharibi. Bali wema
ni wa anaye muamini Mwenyezi Mungu na Siku ya Mwisho na Malaika na Kitabu na
Manabii, na anawapa mali kwa kupenda kwake, jamaa na mayatima na masikini na
wasafiri, na waombao, na katika ugombozi, na akawa anashika Sala, na akatoa
Zaka, na wanao timiza ahadi yao wanapo ahidi, na wanao vumilia katika shidana
dhara na wakati wa vita; hao ndio walio sadikisha, hao ndio wajilindao.”
Al Baqarah – 177
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) pia ametufundisha mengi juu ya
umuhimu wa kuwa na Tabia njema.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Wema
(kutenda mema) ni (katika) Tabia njema”.
Muslim
Na akasema:
“Mbora
wenu ni yule mwenye Tabia njema zaidi”.
Bukhari
Na akasema:
“Kwa hakika, Muislam
mkamilifu wa Imani ni yule mwenye Tabia njema kupita
wenzake”
Attirmidhiy na Al Hakim
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) pia ametujulisha kuwa Tabia
njema ndiyo yenye uzito zaidi juu ya mizani Siku ya Kiama.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Hakuna chenye uzito
zaidi juu ya mizani kuliko Tabia njema”
Bukhari, Abu Daud,
Attirmidhiy na imesahihishwa na Ibni Hibban
Tabia njema pia ni
katika sababu kubwa za kuingizwa katika Pepo ya Mwenyezi Mungu.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alipoulizwa juu amali gani
zinazowaingiza watu zaidi Peponi akasema:
“Ucha Mungu na Tabia
njema”
Attirmidhiy na Ibni Hibban (Bukhari katika Fathi l Bari)
Na akasema:
“Katika wale ninaowapenda
sana miongoni mwenu na watakaokuwa karibu nami Siku ya Kiama, ni wale wenye
Tabia njema, na katika wale ninaowachukia na watakaokuwa mbali zaidi nami, ni
wale wenye kusema maneno mengi yasiyo na maana na wenye kuzungumza kwa kujinata
(huku akiukaza ulimi na kuuregeza na kujifanya kuwa yeye ni mfasihi kuliko
wenzake) na wenye kuzungumza kwa kiburi.”
Attirmidhiy
Bila shaka mwenye Tabia na mwenendo mwema pamoja na maneno mazuri yasiyo na kiburi,
ni mwenye kupendeka zaidi mbele ya wenzake.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Hamtopendwa na watu kwa ajili ya mali zenu, bali mtapendwa kwa ajili
ya ukunjufu wa nyuso zenu na Tabia zenu njema”.
Al Bazzaar
Tumesoma hapo mwanzo kuwa Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ni mfano
bora wa kufuatwa katika Tabia njema, hata Mola wake Subhaanahu wa Taala
Akamuambia:
وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ
“Na bila shaka una tabia njema kabisa”.
Suratul Qalam - 4
Masahaba wake (Radhiya Llahu anhum) na adui zake, wote walikubaliana juu ya Tabia zake njema.
Hajawahi hata siku moja yeyote katika adui zake kumtuhumu Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) kuhusu
jambo hili, bali Tabia zake njema zilijulikana kila pembe ya dunia.
Anas bin Malik (Radhiya Llahu anhu)
alimtumikia Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu
alayhi wa sallam) miaka kumi, na alikuwa hambanduki kila anapokwenda, na kwa
ajili hiyo bila shaka alikuwa akimjua vizuri sana Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu
alayhi wa sallam).
Tumsikilize nini anasema juu ya Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam):
Anasema Anas (Radhiya Llahu anhu):
“Mtume
wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alikuwa mbora wa viumbe,
mkarimu kupita wote na alikuwa shujaa kupita wote”.
Anaendelea kusema:
“Nimemtumikia Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) miaka kumi, wallahi hajapata hata
siku moja kuniambia:”Ah!”, na wala hajapata kuniambia
kuhusu jambo lolote nililofanya: ”Kwa nini umefanya," au "bora
ungefanya hivi”.
Muslim
Mwenyezi Mungu Subhanahu wa Taala kama alivyozisifia
Tabia njema, pia amezilaumu Tabia ovu pamoja na wenye tabia hizo.
Mwenyezi Mungu ِِِAnasema:
وَلا تُطِعْ كُلَّ حَلافٍ مَّهِينٍ. هَمَّازٍ
مَّشَّاء بِنَمِيمٍ. مَنَّاعٍ لِّلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ
“Wala
usimt'ii kila mwingi wa kuapa wa kudharauliwa.
Mtapitapi,
apitaye akifitini. Mwenye kuzuia kheri, dhaalimu,
mwingi wa madhambi.
Mkavu, na
juu ya hayo, mshari, amejipachika tu.”
Al Qalam – 10 - 13
Katika kumkataza mwanawe tabia mbovu,
Luqmaan mwenye hekima alisema:
وَلا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ ولا تَمْشِ
فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
“Wala
usiwabeuwe watu, wala usitembee katika nchi kwa maringo. Hakika Mwenyezi Mungu hampendi kila anaye
jivuna na kujifakhirisha.”
Luqman – 18
Baadhi ya wataalam wanasema kuwa; Tabia
ni mizizi iliyo ndani ya nafsi ya mtu. Ni kitu
alichoumbwa nacho, na kwamba haiwezekani mtu
kujirekebisha au hata kujaribu kuzibadilisha tabia zake. Baadhi ya watu
wakapata kisingizio kutokana na msemo huu, wakaona
uzito kujitahidi katika kuzirekebisha tabia zao.
Lakini ukweli ni
kwamba zipo katika Tabia njema ambazo mtu ameumbwa nazo ndani ya nafsi yake. Na
mtu anapojaaliwa na kitu kama
hicho, amshukuru Mwenyezi Mungu aliyempa fadhila hizo.
Wakati huo huo zipo tabia njema ambazo
mtu huzipata kwa kujaribu na kujitahidi, kama tulivyoona katika ile hadithi ya Al Ash'aj wakati
Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) alipomwambia:
“Una
mambo mawili ambayo Mwenyezi Mungu anayapenda; Upole na Kutokuwa na pupa”.
Al Ash'aj, akamuuliza
Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa
sallam):
“Ninazo
(tabia hizo) tokea mwanzo (nimezaliwa nayo) au nimezipata baadaye?”
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) akamjibu:
“Tokea mwanzo”
Akasema:
“Namshukuru
Mwenyezi Mungu aliyeniumba na tabia mbili anazozipenda”.
Ahmed – Annasai – na Bukhari katika Adabul mufrad (Fathu l Bari).
Katika kuisherehesha hadithi hii,
anasema Ibni Hajar Al Asqalani, mmoja wa Maulamaa
wakubwa wa Kiislam:
“Kutokana na jawabu ya Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa
sallam), tunaelewa kuwa zipo katika Tabia mtu ameumbwa nazo, na zipo zile
ambazo mtu anaweza kuzipata au kujifunza”.
Fathi l Bari
Zipo dalili nyingi zinazothibitisha
kuwa mtu anaweza kuzipata au kujifunza.Tabia njema:
Kwanza:-
Tunaona kwa
mfano mtu mwoga, kutokana na kupewa mafunzo mengi na jitihada nyingi anageuka
kuwa shujaa. Na pia tunaona mara nyingine mtu mwongo, kwa
mafunzo na malezi bora, anageuka kuwa ni msema kweli. Kama vile tulivyoona
wagomvi na watu waovu, baada ya kumjua Mola wao na
kuongezeka imani yao,
wanageuka kuwa ni watu wema, na wakati huo huo tunaona watu wema
wanapochanganyika na watu waovu kwa muda mrefu, wao nao wanageuka kuwa watu
waovu.
Pili:-
Tumeona pia mara
nyingi wanyama wanapopata mafunzo, hubadilisha Tabia zao.
Tumeona kwa mfano paka anapopata mafunzo maalum,
huishi pamoja na mapanya, na mbwa anaishi na paka, na pia tumeona kima
wanapopata mafunzo maalum huweza kufanya mambo mengi ya kiajabu. Ikiwa mwenendo
wa wanyama unaweza kubadilika, basi uwezo wa mwanadamu
ni mkubwa zaidi.
Tatu:-
Mweyezi Mungu katika sehemu nyingi
ametutaka tuzibadilishe tabia zetu na kuwa na Tabia
njema.
Mwenyezi Mungu ِِAnasema:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ
اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ
“Enyi
mlio amini! Mcheni Mwenyezi Mungu, na kuweni
pamoja na wakweli.”
At Tawba – 119
Na Akasema:
وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلاَّ بِاللّهِ
وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلاَ تَكُ فِي ضَيْقٍ مِّمَّا يَمْكُرُونَ
“Na
subiri. Na kusubiri kwako kusiwe ila kwa sababu ya Mwenyezi Mungu tu. Wala usiwahuzunikie;
wala usiwe katika dhiki kwa hila wanazo zifanya.”
An
Nahl-127
Na Akasema:
وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ
تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ
الْمُحْسِنِينَ
“Na toeni katika njia ya
Mwenyezi Mungu, wala msijitie kwa mikono yenu katika
maangamizo. Na fanyeni wema. Hakika
Mwenyezi Mungu huwapenda wafanyao wema.”
Al Baqarah - 195
Ingelikuwa Tabia za mtu haziwezi
kubadilika, basi amri za Mwenyezi Mungu pale anapotutaka tubadilishe Tabia zetu
na kuzifanya ziwe njema zitakuwa hazileti maana. Na
kila mwenye akili timamu anatambua kuwa Mwenyezi Mungu haamrishi jambo lisilo na maana wala haamrishi yale tusiyoyaweza.
Mwenyezi Mungu Anasema:
لاَ يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ
وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَ
تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا
إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا
مَا لاَ طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ أَنتَ
مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ
“Mwenyezi
Mungu haikalifishi nafsi yoyote ila kwa kadiri iwezavyo. Faida ya iliyo yachuma ni yake, na
khasara ya iliyo yachuma ni juu yake pia. (Ombeni:)Mola
wetu Mlezi! Usituchukulie tukisahau au tukikosea. Mola
wetu Mlezi! Usitubebeshe mzigo kama
ulio wabebesha wale walio kuwa kabla yetu. Mola wetu Mlezi Usitutwike tusiyo
yaweza, na utusamehe, na utughufirie, na uturehemu. Wewe ndiye Mlinzi wetu. Basi tupe ushindi
tuwashinde kaumu ya makafiri.”
Al Baqarah - 286
Nne:-
Katika hadithi sahihi, Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Hakika ya elimu (mtu
huipata) kwa kujifunza, na upole (mtu hujifunza) kwa
kuwa mpole na mtu anapoitafuta kheri ataipata, na anayejiepusha na shari,
huepushwa nayo.”
Al Khatib, kutoka kwa Abi Huraira
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) pia alikuwa akimuomba Mwenyezi
Mungu amuongoze katika Tabia njema.
Katika dua ya kufungulia sala alikuwa
akiomba kwa kusema:
واهدني لأحسن الأخلاق لا يهدي
لأحسنها إلا أنت واصرف عني سيئها لا يصرف عني سيئها إلا أنت
Na maana yake ni;
“Na uniongoze
katika Tabia njema, hapana aongozae katika Tabia njema isipokuwa Wewe. Na uniepushe na Tabia mbaya, hapana
anaye epusha nazo isipokuwa Wewe.”
Muslim, Attirmdhy Annasai na wengine
Mmoja katika maulamaa wa India
aitwae Muhammad Yaaqub Al Fairuz Abadiy amezigawa Tabia njema katika sehemu nne
zifuatazo;
1.
Subira
2.
Wema
3.
Ushujaa
4.
Uadilifu
1.
Mwenye Subira kwa kawaida huwa mstahamilivu.
Hupenda kuwaondolea wenzake udhia, huwa mwenye huruma, mpole, na kwa kawaida mweye Subira hawi na tabia ya pupa na uamuzi
wa haraka.
2 Mtu
Mwema daima hujiepusha na utovu wa adabu na uovu
katika vitendo na matamshi, na pia huwa mwingi wa haya. Na tabia hii ya kuona
haya ni nguzo muhimu sana katika mambo ya kheri.
Wema pia humuepusha mtu na matendo machafu, ubakhili, uwongo, kusengenya na
kufitinisha watu kwa kuchukua maneno ya huku na kuyapeleka kule.
3 Mtu
Shujaa kwa kawaida hujiheshimu. Hapendi kuwakosea
wenzake kama vile
yeye alivyokuwa hapendi kukosewa. Shujaa pia huwa na
tabia ya kuwatakia wenzake kheri, hata kama
yeye atakosa, na huwa na uwezo wa kuzuwia ghadhabu zake na kwa kawaida huwa
mpole.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Ushujaa
si kwa uhodari wa kupigana mieleka, bali ushujaa ni mtu anayeimiliki nafsi yake
wakati wa ghadhabu”.
Huu ndio ushujaa, nao ni ufalme na hawezi kuumiliki ufalme huo isipokuwa Shujaa
peke yake.
4 Uadilifu,
kama alivyosema
Feiruz Abadi; Humfanya mwenye tabia hiyo kuweza kufanya mambo yake yote kwa
Uadilifu, kati na kati bila ya kupindukia mipaka katika kutoa wala katika
kuzuwia nk.
Ukweli ndiyo njia ya ushindi na mafanikio, na uwongo ndiyo njia ya kushindwa na upotofu.
Hivi ndivyo dini yetu inavyotufundisha na hivi ndivyo
ilivyothibiti katika maisha yetu na matendo yetu ya siku zote.
Kama yupo mwenye kudhania kinyume cha hayo, basi amekosea.
Akiwepo anayedhania kuwa uwongo ndio utakaomuokoa, na
ukweli utamuangamiza, basi huyo bado hajaijua vizuri haki na yuko mbali nayo
kabisa.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ametufundisha hayo katika
hadithi iliyosimuliwa na Abdillahi bin Masaood (Radhiya Llahu anhu).
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Shikamaneni na ukweli, kwa sababu ukweli unaongoza katika wema, na wema
kwa hakika unaongoza katika Pepo, na mtu anaposema kweli na akawa
anajilazimisha (kila anaposema) kusema kweli, mpaka ataandikwa kwa
MwenyeziMungu kuwa ni Msemakweli. Na jiepusheni na
uwongo, kwa sababu uwongo kwa hakika unaongoza katika maovu, na maovu kwa
hakika yanaongoza katika Moto. Na mtu anaposema uwongo, na
akawa anajilazimisha (kila anaposema) kusema uwongo, mpaka ataandikwa kwa
Mwenyezi Mungu kuwa kuwa ni Muongo”.
Bukhari na
Muslim
Zifuatazo ni
sifa walizopewa waliosadiki na kuamini kikweli:
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا
عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن
يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلا
“Miongoni mwa Waumini
wapo watu walio timiza waliyo ahidiana na Mwenyezi
Mungu.Baadhi yao
wamekwisha kufa, na baadhi wanangojea, wala hawakubadilisha (ahadi) hata
kidogo.”
Al Ahzab – 23
Wale waliokadhibisha na
kutoa ahadi za uwongo, Mwenyezi Mungu Amesema juu yao:
وَمِنْهُم مَّنْ عَاهَدَ اللّهَ لَئِنْ
آتَانَا مِن فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ.
فَلَمَّا آتَاهُم مِّن فَضْلِهِ بَخِلُواْ بِهِ وَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ.
فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا
أَخْلَفُواْ اللّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُواْ يَكْذِبُونَ
“Na miongoni mwao wapo
walio muahidi Mwenyezi Mungu kwa kusema: Akitupa katika fadhila yake hapana
shaka tutatoa sadaka, na tutakuwa katika watendao mema.
Alipo wapa katika fadhila
yake wakaifanyia ubakhili na wakageuka, na huku
Wakipuuza, basi akawalipa
unafiki kuutia nyoyoni mwao mpaka Siku watapo kutana naye, kwa
sababu ya kuwa walimkhalifu Mwenyezi Mungu katika yale waliyo muahidi, na kwa
sababu ya kusema kwao uwongo.”
At Tawba – 75-77
'Ukweli', kama unavyotakiwa katika mazungumzo na katika
kutimiza ahadi, pia unatakiwa katika matendo. Kwa sababu mtu anapoahidi kutenda
jambo, kwa mfano anapomuahidi Mwenyezi Mungu kutoa
sadaka atakapojaaliwa kupata pesa, basi wakati unapowadia lazima aitimize ahadi
hiyo. Na siku zote mtu anatakiwa ajitahidi katika kuudhihirisha ukweli katika
kauli zake na matendo yake, ili matendo hayo
yadhihirishe yale yaliyo ndani ya nafsi yake.
Msema kweli siku
zote hupendeza mbele ya watu. Wanamuaminisha hata mali
zao. Ushahidi wake unakubaliwa na unakuwa na uzito
mbele ya wenzake. Kinyume na muongo ambaye watu
hawamsadiki, na ushahidi wake haukubaliwi, na watu hawamuamini katika mali
zao.
Atakayejichunguza akaijua asili yake
aliyoumbiwa na Mwenyezi Mungu, akauchunguza ulimwengu aliyezaliwa na kukuwa
ndani yake, kisha akamjua Mola wake mtukufu aliyemuumba yeye na aliyeumba
ulimwengu wote, itambidi aondoe majivuno yake, na amsitahi Mola wake mtukufu.
Kustahi huko, kutaonekana matunda yake katika kauli zake anazotamka na katika matendo yake.
Tumsikilize Mwenyezi Mungu Akituelezea
juu ya waja wake wasiokuwa na majivuno.
Mwenyezi Mungu Anasema:
وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ
عَلَى الاَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلامًا
“Na waja wa Arrahman
(Mwingi wa Rehema) ni wale wanao tembea ulimwenguni kwa staha, na wajinga
wakiwasemeza hujibu: Salama!”.
Al Furqan - 63
Kiburi kinatokana na
ujinga wa mtu asiyeijuwa kadiri yake na asiyeijuwa kadiri ya Mola wake
aliyemuumba. Kwa sababu kila kitu hapa duniani ni cha
kupita, hakina thamani yoyote na hakistahiki mtu kutakabari kwa ajili yake.
Pesa zitaondoka, ufalme utaondoka,
uzuri utatoweka na uhai haudumu milele. Hapana atakayebaki isipokuwa Mwenyezi Mungu peke yake.
Mwenyezi Mungu Anasema:
كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ. وَيَبْقَى
وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَالإكْرَامِ
“Kila
kilioko juu yake kitatoweka.”
Na
atabakia Mwenyewe Mola wako Mlezi Mwenye utukufu na ukarimu.”
Ar Rahman – 26 – 27
Kwa hivyo mwenye
kiburi anajipachika cheo asichostahiki. Anashindana na Mola wake katika moja wapo ya sifa Zake, na Mwenyezi
Mungu haridhiki na jambo hilo.
Katika Hadithul Qudusiy, Mwenyezi Mungu
anasema:
“Kiburi ni (mfano wa) vazi langu la chini, na utukufu ni (mfano wa)
vazi langu la juu atakaye (jaribu) kuninya’nganya moja kati ya hizo, nitamtupa
Motoni na wala sijali.”
Muslim
Mwenye kiburi hawezi kufaidika na wenye kuilingania haki, kwa sababu kiburi chake
kinamzuwia asiweze kuikubali haki, na matokeo yake hupata hasara kubwa.
Mwenyezi Mungu anasema:
سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ
يَتَكَبَّرُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ
يُؤْمِنُواْ بِهَا وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الرُّشْدِ لاَ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً
وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ
كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَكَانُواْ عَنْهَا غَافِلِينَ
“Nitawatenga na Ishara zangu wale wanao fanya kiburi katika nchi bila ya
haki. Na wao wakiona kila Ishara hawaiamini. Wakiiona njia ya uwongofu hawaishiki kuwa ndiyo njia; lakini
wakiiona njia ya upotofu wanaishika kuwa ndiyo njia. Hayo
ni kwa sababu wamezikanusha Ishara zetu, na wameghafilika nazo.”
Al Aaraf- 146
Na mwenye kiburi hupata hasara ya nafsi
yake, kwa sababu yeyote mwenye sifa ya kuwa na kiburi,
Mwenyezi Mungu humdhalilisha.
Mwenyezi Mungu Anasema:
إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ
عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ
“Kwa hakika wale ambao
wanajivuna na kuniabudu Mimi wataingia Jahannamu wadhalilike”.
Ghafir (Al Muuminun) – 60
Mwenyezi Mungu anamdhalilisha mwenye
kiburi, lakini wakati huo huo asiye na kiburi Mwenyezi
Mungu humtukuza na kumkirimu.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) anasema:
“Mwenyezi Mungu
humuongezea utukufu mja wake anayesamehe, na mtu anapoondowa kiburi chake mbele
ya Mwenyezi Mungu, basi Mwenyezi Mungu humnyanyua”.
Muslim
Al Fudhail bin Abbas amemuelezea asiye na kiburi kuwa na sifa zifuatazo;
“Mwenye
kuikubali haki na kuifuata. Hata ukiisikia kutoka kwa asiyekuwa na elimu, (haki) lazima
uikubali”.
Kitabu ‘Tahadhiyb
mauidhatul Muuminin’
Lakini kiburi ni
kinyume na hivyo. Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla
Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Kiburi
ni kuipinga haki na kuwadharau watu”.
Muslim
Wafuasi wa
dini zote wanajulikana kwa sifa zao maalum. Sifa ambazo
wasiokuwa wao hawana. Kwa mfano Mayahudi wanajulikana
kuwa wana sifa ya khofu, Manasara, wana sifa ya kupenda. Ama Waislamu,
wao wana sifa ya aina yao
peke yao, nayo
ni mchanganyiko wa khofu na kupenda, nayo ni kuona haya.
Katika kitabu chake Imam Malik
kiitwacho Al Muwata- a anasema:
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Kila dini ina khuluqa zake, na khuluqa za Uislamu ni kuona haya”.
Khuluqa njema
inamuongoza mtu katika kufanya amali njema, lakini khuluqa mbaya inamuongoza
mtu katika maovu. Kwa hivyo anayemsitahi Mwenyezi Mungu, hupenda
kumtii, na kuepukana na kumuasi pamoja na kumuabudu kama anavyopaswa kuabudiwa.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Msitahini Mwenyezi Mungu
kama anavyopaswa kustahiwa”
Attirmidhy
Na akasema:
“Kuona
haya hakuleti (kingine) isipokuwa kheri tupu”.
Bukhari na
Muslim
Na kuona haya ni
dalili ya kuwa na imani.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Imani ina
sehemu sabini na zaidi. Sehemu ya juu kabisa ni kauli
ya ‘La ilaaha illa Llah’ na ya chini ni kuondoa udhia barabarani, na kuona haya
ni sehemu katika sehemu za imani”.
Bukhari na
Muslim
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) siku moja alipokuwa akipita
njiani, alimsikia mtu akimnasihi ndugu yake apunguze kuona haya, Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) akamwambia:
“Mwache, kwani kuona haya
ni dalili ya kuwa na imani”.
Bukhari na
Muslim
Ikiwa kuona haya kunamsaidia mtu katika
matendo ya kheri, kwa hivyo kutokuwa na haya kunaondoa
vile vikwazo vinavyomfanya mtu asitende maovu na kumfanya ateleze na kuanza
kuyatenda maovu hayo.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Katika maneno yaliyonukuliwa
kutoka kwa Mitume iliyotangulia; (ni haya yafuatayo): “Ikiwa huna haya, basi
tenda utakalo”.
Bukhari
Juu ya kuwa kuona haya ni jambo la kheri, lakini haya hizo zisimpeleke mtu akaacha
kufanya matendo mema, kukakataza maovu na kuuliza katika mambo ya dini yale
asiyoyaelewa.
Ummu Salama (Radhiya Llahu anha)
amesema kumwambia mumewe Mtume wa Mwenyezi Mungu
(Swalla Llahu alayhi wa sallam):
“Ewe
Mtume wa Mwenyezi Mungu, hakika Mwenyezi Mungu Hatutaki tuone haya katika
(kuijua) haki, je! Mwanamke anapoota
anatakiwa kukoga?”
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) akasema: “Ndiyo, atakapoyaona maji”
Bukhari
Kupendelea, nako ni
mtu kumpendelea kheri mwenzake kuliko nafsi yake. Na hii ni
daraja kubwa isiyoweza kufikiwa isipokuwa na watu wenye daraja kubwa. Masahaba
(Radhiya Llahu anhum) walizifikia daraja hizo, na
Mwenyezi Mungu ameshuhudia hayo pale Aliposema:
وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ
كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ
“Bali wanawapendelea kuliko nafsi zao, ingawa wao wenyewe
ni wahitaji.”
Hashr – 9
Abu Huraira (Radhiya
Llahu anhu) amesimulia kuwa; mgeni mmoja aliyetoka safari ya mbali alimwendea
Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa
sallam) na kumwambia:
“Mimi
nimechoka sana”.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) (alitaka kumkirimu yeye
mwenyewe, lakini) hakuwa na chochote nyumbani kwake cha kuweza kumkirimu mgeni
yule. Akawauliza Sahaba zake (Radhiya Llahu anhum):
“Nani atakayemkirimu
mgeni huyu usiku wa leo?”
Mmoja katika watu wa Madina akasema:
“Mimi, ewe Mtume wa Mwenyezi Mungu”.
Akamchukua na kwenda naye mpaka nyumbani kwake na kumwambia mkewe:
“Tumkirimu, huyu ni mgeni wa Mtume wa Mwenyezi Mungu”.
Katika riwaya nyingine,
imepokelewa kuwa alisema kumuuliza mkewe:
“Kuna
chakula chochote nyumbani?”
Mkewe akajibu:
“Hakuna
chochote isipokuwa chakula cha watoto wetu tu”.
Akasema:
“Wababaishe kwa chochote kile, na njaa itakapowashika sana
wakataka kula chakula chao cha usiku, jaribu kuwalaza, watakapoingia wageni
wetu nyumbani, zima taa, kisha tujifanye kama
na sisi tunakula nao.”
Wakawakaribisha, wageni
wakala, na wao wakalala na njaa yao.
Asubuhi yake alipokwenda kwa Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam),
Mtume akamwambia:
“Mwenyezi Mungu
amefurahishwa na yale mliyowatendea wageni wenu usiku
wa jana”.
Bukhari na
Muslim
Tabia njema zilioje na
nafsi njema zilioje, kwa hakika watu hawa walikuwa na ukarimu usio na kifani.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) aliwapa sifa za aina ya pekee
watu wa kabila la Al Ash'ariy, na hili ni kabila la Sahaba maarufu Abi Musa Al
Ash ary (Radhiya Llahu anhu).
Akasema:
“Watu wa
kabila la Al Ash'ary wanapokuwa safarini sehemu za mbali kwa ajili ya kupigana
Jihadi, watu wao walioko Madina chakula cha watoto kikipungua, basi hukusanya
kile walichonacho katika kitambaa kimoja, kisha wakagawana sawa sawa baina yao. Kwa hivyo wao ni wenzangu na mimi mwenziwao”.
Bukhari na
Muslim
Atakayesoma juu ya mwenendo wa Waislam na kudurusu sira zao, akaona namna gani
walivyokuwa wakikirimiana, atatambua maana ya kauli yake Subhanahu wa taala ِAliposema:
وَالَّذِينَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ
وَالايمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ ولا يَجِدُونَ فِي
صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ
كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ
الْمُفْلِحُونَ
“Na walio na maskani zao na Imani yao
kabla yao,
wanawapenda walio hamia kwao, wala hawaoni choyo katika vifua vyao kwa walivyo
pewa (Wahajiri), bali wanawapendelea kuliko nafsi zao, ingawa wao wenyewe ni
wahitaji. Na mwenye kuepushwa uchoyo wa nafsi yake, basi hao
ndio wenye kufanikiwa."
H’ashr – 9
Likiwepo kundi la watu wasiokuwa na mwamana wala ahadi, basi watu wa aina hii hawawezi hata
kidogo kuaminiana wenyewe kwa wenyewe, na hali zao zinakuwa mfano wa wanyama.
Hawajali kitu isipokuwa kupata wanachokitaka hata kama kupata kwao huko kutasababisha maafa kwa
wenzao.
Kwa ajili hiyo Mwenyezi Mungu
ametuteremshia aya nyingi zinazotuhimiza juu ya kuwajibika kurudisha amana za
watu na kutimiza ahadi.
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ
تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِكُمْ وَأَنتُمْ
تَعْلَمُونَ
“Enyi
mlio amini! Msimfanyie khiana Mwenyezi Mungu
na Mtume, wala msikhini amana zenu, nanyi mnajua.”
Al Anfal – 27
Na Akasema:
إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤدُّواْ
الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا
“Hakika
Mwenyezi Mungu anakuamrisheni mzirudishe amana kwa wenyewe”.
An
Nisaa – 58
Na Anasema:
وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ
كَانَ مَسْؤُولاً
“Na timizeni ahadi. Kwa hakika ahadi itasailiwa.”
Al Israa (Bani Israil) – 34
Na Akasema:
وَأَوْفُواْ بِعَهْدِ اللّهِ إِذَا
عَاهَدتُّمْ
“Na timizeni ahadi ya Mwenyezi Mungu mnapo ahidi”.
An Nahl
– 91
Na Akasema:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ
بِالْعُقُودِ
“Enyi mlio amini! Timizeni ahadi.”
Al Maidah – 1
Na Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) kaviingiza vitendo vya kusema
uwongo, kuvunja ahadi na kuikhini amana katika dalili za Unafiki.
Katika hadithi iliyosimuliwa na Abu Huraira, Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi
wa sallam) amesema:
“Alama
za mnafiki ni tatu; Akizungumza husema uwongo, akiahidi hatimizi na akiaminiwa
hufanya khiana.”
Bukhari na
Muslim
Na kutoka kwa
Abdillahi bin Amru bin Al Aas; kuwa Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu
alayhi wa sallam) amesema:
“Tabia
nne, yeyote aliyekuwa nazo (tabia hizi) anakuwa mnafiki halisi. Na aliyekuwa na moja kati ya tabia
hizo, amekuwa na moja wapo ya tabia za unafiki mpaka aiache (tabia hiyo);
Anapoaminiwa hufanya hiana, anapozungumza husema uwongo, anapoahidi huenda
kinyume, na anapochukizwa huvuka mipaka (katika ghadhabu).”
Bukhari na
Muslim
Mwenyezi Mungu amewasifia wenye
kujiepusha na ubakhili.
Mwenyezi Mungu Anasema:
وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ
هُمُ الْمُفْلِحُونَ
“Na
wenye kuepushwa na ubakhili wa nafsi zao, hao ndio wenye kufaulu.”
At Taghabun – 16
Na wale waliojidanganya nafsi zao kwa kuona kuwa katika ubakhili mna kheri, Mwenyezi Mungu
anawaonya juu ya adhabu kali inayowangojea.
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ
بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ
سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ
السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ
“Wala wasione wale ambao
wanafanya ubakhili katika yale aliyowapa Mwenyezi
Mungu katika fadhila Zake kuwa ni bora kwao (kufanya ubakhili huko). La!, ni vibaya kwao. Watafungwa kongwa (madude ya kunasa shingoni)
za yale waliyoyafanyia ubakhili – Siku ya Kiama”.
Aali Imran – 180
Na ِAkasema:
وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ
وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ
أَلِيمٍ. يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا
جِبَاهُهُمْ وَجُنوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَـذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ
فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ
“Na wanao kusanya dhahabu
na fedha, wala hawazitumii katika Njia ya Mwenyezi
Mungu, wabashirie khabari ya adhabu iliyo chungu.
Siku zitapo tiwa moto katika Moto wa Jahannamu, na kwazo vikachomwa
vipaji vya nyuso zao na mbavu zao na migongo yao, wakaambiwa: Haya ndiyo mlio jilimbikia
nafsi zenu, basi onjeni mliyo kuwa mkilimbika.”
At Tawba – 34 – 35
Na ubakhili unaangamiza jamii, kwani kwa ajili yake (ubakhili), damu nyingi zilimwagika, na
heshima zilivunjwa.
Imepokelewa kutoka kwa
Imam Muslim kuwa Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam)
amesema:
“Uogopeni
‘Jiepusheni’ na ubakhili, kwa sababu ubakhili uliwaangamiza wale waliokuwepo
kabla yenu, uliwafanya wamwage damu zao na wakubali heshima za wanawake zao
zivunjike”.
Kwa kawaida mwanadamu huipenda sana mali yake. Kwa ajili hiyo Mwenyezi
Mungu ametuletea aya nyingi zikituelezea juu ya thawabu pamoja na ujira mkubwa watakaoupata wale watakaozitoa mali
zao katika njia anazozipenda Mwenyezi Mungu na kuridhika nazo.
Mwenyezi Mungu Anasema:
مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا
حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ
وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
“Ni nani atakeyemkatia
Mwenyezi Mungu sehemu bora (ya mali yake kwa kuwapa
masikini na kutoa katika mambo mengine ya kheri) ili Mwenyezi Mungu amzidishie
mzidisho mwingi na Mwenyezi Mungu ndiye anayezuwia na ndiye anayetowa na Kwake
(nyote) mtarejeshwa.”
Al Baqarah – 245
Na Akasema:
وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن
رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ
لِلْمُتَّقِينَ. الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء
وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ
الْمُحْسِنِينَ
“Na yakimbilieni maghfira
ya Mola wenu Mlezi, na Pepo ambayo upana wake ni sawa
na mbingu na ardhi, iliyo wekwa tayari kwa wachamngu.
Ambao hutoa wanapo kuwa na wasaa na wanapo kuwa na dhiki, na wanajizuia
ghadhabu, na wasamehevu kwa watu; na Mwenyezi Mungu huwapenda wafanyao
wema.”
Aali Imran – 133 – 134
Na Akasema:
فَأَمَّا مَن أَعْطَى وَاتَّقَى. وَصَدَّقَ
بِالْحُسْنَى. فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى
“Ama
mwenye kutoa na akamcha Mungu. Na akaliwafiki lilio jema. Tutamsahilishia
yawe mepesi.”
Al Layl – 5 – 7
Mtu hasidi ni
mtu mouvu sana
anayeudhika na kuumia moyoni pake kila wenzake wanapofurahi na kila wenzake
wanapopata mafanikio au wanaponeemeka. Kila anapomuona mtu amepata neema, basi
hutamani neema hiyo imuondokee na imjie yeye. Na
huenda hata akajitahidi katika kufanya baadhi ya vitimbi ili
aipate yeye neema hiyo.
Mtu hasidi si rahisi kupona kutokana na maradhi yake hayo, ndiyo sababu Mwenyezi Mungu akatutaka
tujikinge Kwake kutokana na shari ya hasidi anapohusudu.
Mwenyezi Mungu ِAnasema:
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ 1 مِن شَرِّ
مَا خَلَقَ 2 وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ 3 وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي
الْعُقَدِ 4 وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ 5
1. “Sema: Najikinga kwa Mola Mlezi wa mapambazuko,
2.
Na shari ya alivyo viumba,
3. Na shari ya giza
la usiku liingiapo,
4. Na shari ya wanao pulizia mafundoni,
5. Na shari ya hasidi anapo husudu.”
Al Falaq
Uhasidi ni
dhambi ya mwanzo aliyoasiwa Mwenyezi Mungu, kwa sababu kilichomfanya Ibilisi
akatae kumsujudia Adam ni husda. aliposema:
قَالَ أَنَاْ خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِي مِن
نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ
“Mimi
ni bora kuliko yeye. Umeniumba kwa moto, naye
umemuumba kwa udongo.“
Al Aaraf – 12
Mayahudi nao walimkanusha Mtume wa Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) kwa sababu
ya uhasidi wao. Kisha hawakutoshelezwa na hayo,
wakafanya kila aina ya vitimbi wapate kuwatoa Waislam katika dini yao.
Mwenyezi Mungu Anasema:
وَدَّ كَثِيرٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ
يَرُدُّونَكُم مِّن بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّاراً حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم
“Wengi miongoni mwa watu wa Kitabu wanatamani lau wange kurudisheni nyinyi muwe
makafiri baada ya kuamini kwenu, kwa ajili ya uhasidi uliomo ndani ya nafsi
zao.”
Al Baqarah – 109
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) ameutahadharisha Umma wake juu
ya kitakacho sababisha kufarikiana wao kwa wao na kujenga chuki baina yao. Yaliyo msitari wa mbele kabisa katika yanayosababisha hayo ni husda.
Katika Sahih Muslim, kutoka kwa Abu Huraira (Radhiya Llahu anhu) kuwa Mtume wa Mwenyezi
Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Msioneane husda wala
msifanyiane hiana, wala msichukiane, wala msiendeane kinyume, wala mtu asiuze
kile alichokwisha muuzia mwenzake na kuweni (enyi)
waja wa Mwenyezi Mungu ndugu”.
Si katika uhasidi mtu kutamani kupata neema
aliyopata mwenzake kwa nia nzuri, bali huko kunaitwa
‘kutamani’, tofauti na kuhusudu.
Mtume wa
Mwenyezi Mungu (Swalla Llahu alayhi wa sallam) amesema:
“Hairuhusiwi husuda
isipokuwa katika mambo mawili;
Mtu, Mwenyezi Mungu
amempa mali,
akawa anaitowa katika njia ya Mwenyezi Mungu usiku na mchana, na mtu Mwenyezi
Mungu amempa Qurani, (amehifadhi vizuri Qurani), anaamka usiku na kuswali
pamoja na mchana huku akiisoma.”
Mwanadamu akizichunguza neema za Mola
wake alizomneemesha nazo, kisha akamtizama yule aliye duni yake akihangaika na dunia, lazima itamuondoka husda aliyo nayo na ataanza
kushukuru.
Wasalaamun ala l Mursaliyna wa l hamdu li Llahi rabbi l aalamiyn
